Мык1уасэу ижъуагъо къэш1эты

Филологие  шIэныгъэхэмкIэ  докторэу,  профессорэу  Шъаукъо Аскэр къызыхъугъэр илъэс 85 –рэ мэхъу.

 Мык1уасэу ижъуагъо къэш1эты

 ЩыIэныгъэр тенджызым фэд, гъунэнчъ. ЦIыфым игъашIи ащ фэбгъэдэн лъэкIыщт, игъогууанэ   къекIуфэ  ежь уцупIэ, нэпкъ фэхъущтым лъыхъузэ ыпэкIэ регъэхъу, лъэпкъым филэжьыщтымкIэ шъхьас  ышIэрэп. Дунаим къытехъорэ цIыф  пэпчъ жъогъо гъэнэфагъэ иIэу  аIо. Къэхъугъэ сабыим  ижъуагъо гъогууанэу  ыкIущтыр хэти ышIэрэп. ЦIыфым ищыIэныгъэ гъогу зэфэшъхьафыбэу зэхэкIы. Ау щыIэх  цIыфхэр гъогоу зэрыкIощтыр еджапIэм къыщынафэу ыкIи хьалэлэу акIоу.   Ащ фэд  адыгэ  лъэпкъым къыхэкIыгъэу,  шIэныгъэм идунай зижъуагъо щымыкIуасэу, щышIэтэу непэ зигугъу къэтшIымэ тшIоигъэр, ар  филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу, Адыгэ Республикэм  наукэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу Шъаукъо Аскэр. Непэ псэоу къытхэтыгъэмэ ыныбжь илъэс 85-рэ хъущтыгъэ. Хьатыгъужъыкъое гурыт еджапIэм ыуж Адыгэ къэралыгъо институтыр (джы Адыгэ къэралыгъо  университетыр) ащ къыухыгъ, нэужым Урысые Федерацием  наукэхэмкIэ и Академие  бзэшIэныгъэмкIэ и Институт  иаспирантыгъ. ИIофшIэн гъогу хэку гъэзетэу «Социалистическэ  Адыгеим» (джы республиканскэ гъэзетэу «Адыгэ макъэм») иредакцие  щыригъэжьагъ,  Адыгэ научнэ-ушэтэкIо (джы гуманитар ушэтынхэм апылъ Адыгэ республикэ институтэу Т.М.КIэращэм ыцIэкIэ щытым) бзэмкIэ иотдел ипащэу Iоф ышIагъ, аужрэ илъэсхэм Адыгэ къэралыгъо университетым ипрофессорэу адыгэ кафедрэм  щылэжьагъ, адыгэ бзэшIэныгъэм и Гупчэ ипащэуи Iоф ышIагъ.

Шъаукъо Аскэр Кавказым щызэлъашIэрэ бзэшIэныгъэлэжьыгъ. Ащ шIэныгъэ лъапсэ зиIэ IофшIэгъи 100-м къехъу  къыхиутыгъ, ахэм ащыщэу 25-р  тхылъ шъхьафых, учебникых, егъэджэнымкIэ IэпыIэгъух. ГущыIэлъэ зэфэшъхьафхэм зэхэгъэуцуакIоу е редакторэу ахэлэжьагъ. Адыгабзэм иупчIэхэм, ишъэфхэм язэхэфын ныбжьыкIэхэр къыфигъэущыгъэх, пэщэныгъэ адзэрихьагъ ыкIи кандидатыцIэр нэбгырихмэ  къагъэшъыпкъэжьыгъ.

   Мы  дунаим хэти къызытехъокIэ, пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр фыхэхыгъэу ыпэ илъ. ЦIыфым иакъыл уцоу, ищыIэныгъэ лъагъо къыхихы хъумэ, а пшъэрылъыр  гурышэкIэ къызигъоткIэ, ищыIэныгъэ гъашIэ гъэшIэгъонэу, баеу, зыми фэмыдэу  рекIокIы, лъэуж хэмыкIокIэжьын уахътэм пхырещы. Ау ар зэкIэми янасып къыхьрэп. Ар къыздэхъурэр шъхьас имыIэу лъэпкъым, хэгъэгум, цIыфым пае псэоу, лажьэрэр ары. 

Лэжьыгъэ бэгъуагъэ Iупхыжьыщтым уахъти, кIуачIи, щыIагъи ищыкIагъ. ЧIыгум екIугъэ лэжьыгъацэм дэгъоу удэлажьэмэ мэкуашэ, мэбагъо, самэу зэтелъ хъугъэм уегъэгушIо, уапэкIэ хэбгъэхъонэу, улъыкIотэнэу кIуачIи, амали къыуеты. Джащ фэд шIэныгъэм ихьаси.  IэшIэхэп ащ ущылэжьэныр.  Пшъы умышIэу, шIэныгъэ къэкIуапIэмэ уалъыхъузэ, ушэтынхэр пшIыхэзэ уасэ зиIэ Iофыгъо зэфэшъхьафхэр зэшIохыгъэ мэхъу, къыдэбгъэкIыгъэ тхылъхэр цIыфхэм агъэфедэу, IэпыIэгъу афэхъу зыхъукIэ кIочIэ лые къыпхелъхьэ, ыпэкIэ зэшIохыгъэн фэе Iофхэм уафещэ. 

ШIэныгъэ лъапсэ иIэу адыгабзэр зэхэфыгъэным, адыгэ бзэшIэныгъэм хэхъоныгъэхэр ышIыным  мыпшъыжьэу, къогъанэ имыIэу лIэшIэгъу ныкъо ищыIэныгъэ фигъэIорышIагъ Шъаукъо Аскэр. Уасэ зиIэ научнэ IофшIэгъэ инхэу икъэлэмыпэ къычIэкIыгъэхэр адыгэ бзэшIэныгъэм итарихъ, ихъарзынэщ хэхьагъэх, цIыфмэ апкъырыхьагъэх, заушъомбгъугъ, лъэпсэ пытэхэу, шIум фэлэжьэнхэу щыIэныгъэм ахэр щызэбгырыкIыгъэх.

Шъаукъо Аскэр Абубэчыр ыкъор – филологие шIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор, адыгабзэм изэгъэшIэнкIэ Адыгэ къэралыгъо университетым щызэхэщэгъэ Гупчэм иIэшъхьэтетэу идунай ыхъожьыфэ нэс зэрищагъ.  ИшIэныгъэ  гулъытэ адыгэ бзэшIэныгъэм иIэхьэ пстэуми анигъэсыгъ,  сэнаущыгъэ ин хэлъэу мэхьанэ зиIэ Iахьэхэр  къызэхифыгъэх. Анахь IофшIэнышхоу ащ зэшIуихыгъэр адыгэ ыкIи къэбэртэе лексикографием теорие лъапсэ зэрэфишIыгъэр ары. Ащ дакIоу адыгэ лексикологием, фразеологием, орфографием, литературабзэм, стилистикэм, диалектологием яIофыгъохэм якъызэхэфын иIахьышIу хишIыхьагъ. Икъэлэмыпэ къычIэкIыгъэ IофшIэгъэшхомэ ащыщых  «Основы адыгейской лексикографии», «Наречие как часть речи в адыгейском языке», «Адыгабзэм иморфологие», «Адыгабзэм илексикэрэ ифразеологиерэ», «Адыгэ литературабзэм къыкIугъэ гъогур», «Адыгабзэм истилистик», «Зы дискуссие ехьылIагъ», «IофшIэнхэмрэ диктантхэмрэ ясборник» зыфиIохэрэр ыкIи ащ нэмыкIхэри.  «Русская лексикография  и ее роль в становлении и развитии словарно-энциклопедического дела на Северном Кавказе» зыфиIорэ  региональнэ монографиеу Налщыкъ къыщыдэкIыгъэм «Адыгейская лексикография» зыфиIорэр ыгъэхьазыри къыдэхьагъ.

ШIэныгъэлэжьым инаучнэ-ушэтын IофшIэнхэм чIыпIэ гъэнэфагъэ ащеубыты гущыIэлъэ зэхэгъэуцоным.  «Лингвэ-методикэ терминхэм яурыс-адыгэ ыкIи яадыгэ-урыс гущыIалъ» зыфиIорэм бзэшIэныгъэ терминхэр къыщитыгъэх. Ащ нэмыкIэу   «Адыгабзэм итхэнхэбзэ гущыIалъ» (гъусэхэр иIэу) къыдэкIыгъ. Мы гущыIалъэм къыдэхьэгъэ гущыIэхэмрэ ахэмэ яшъуашэхэмрэ джырэ лъэхъаным зэрэбгъэфедэщт шIыкIэм тегъэпсыхьагъэу къыщытыгъэх.

Шъаукъо Аскэр  адыгэ филологиемрэ культурэмрэ яфакультет щеджэрэ студентхэм, гурыт еджапIэм апае программэхэм, учебникхэм, методикэ IэпыIэгъухэм ятхын, ягъэхьазырын гуетыныгъэ фыриIэу хэутыным фигъэхьазырхи къыдигъэкIыгъэх. Я 10-11-рэ классхэм  ащеджэрэ кIэлэеджакIомэ апае 1997-рэ илъэсым (гъусэхэр иIэхэу) апэу Iоф зэрашIэщт тхылъ къыхиутыгъ.  Мыр непи еджапIэм щагъэфедэ, сыда пIомэ пшъэрылъыкIэу непэ уахътэм къэуцухэрэм адиштэу гъэпсыгъэ.

Улъэпкъмэ, узэрыгушхон фэдэ шIэныгъэлэжь цIэрыIоу зэрэщытым  дакIоу Шъаукъо Аскэр  – шIэныгъэ куухэр зыIэкIэлъ кIэлэегъаджагъ. КIэлэегъаджэм ипшъэрылъ ины, шъуамбгъо, сыда пIомэ  цIыфым ипIун ар хэлажьэ, гъэсэныгъэ  регъэгъоты, ащ ищыIэныгъэ чIыпIэ гъэнэфагъэ щеубыты.  Егъэджэн гъогум макIэп Шъаукъо Аскэр ныбжьыкIэу тырищагъэри. Ащ ригъэджэгъэ пчъагъэхэр лъэпкъым фэлажьэх: Адыгэ къэралыгъо университетым, шIэныгъэхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу гуманитарнэ шIэныгъэхэм апылъым, гъэзетым, тхылъ тедзапIэм, телевидениемрэ радиовещаниемрэ, культурэм иIофшIэпIэ зэфэшъхьафхэм.

Сэри  Шъаукъо Аскэр сыригъэджэнэу синасып къыхьыгъ, ащ епхыгъэу гукъэкIыжь зэмлIэужыгъохэри хэуIупкIагъэхэу сизэхэшIыкI къыхэнагъэх, уахътэр лъыкIуатэ къэс фэбагъэ хэлъэу ахэр гум къэкIых. Апэрэу Шъаукъо Аскэр Абубэчыр ыкъом сызырихьылIагъэр  Адыгэ Республикэ гимназием сыщеджэ зэхъур ары. Тэ тикласс щеджэрэ кIэлэеджакIохэм адыгабзэм нахь куоу изэгъэшIэн тыпылъыгъ,  лъэпкъ факультетым тиеджэн щылъыдгъэкIотэнэу ухьазырыныгъэхэр тшIыщтыгъэ. Адыгэ кIэлэегъэджэ институтым щылэжьэрэ шIэныгъэлэжьхэр къытфырагъэблагъэщтыгъэ, ыкIи ахэмэ шIэныгъэу тиIэм хэхъоныгъэхэр фашIыхэзэ,  ушэтынэу тапэ илъхэм тафагъэхьазырыщтыгъэ. Мыпшъыжьэу къыддэлэжьэгъэ кIэлэегъаджэхэм   зэу ащыщыгъ  профессорэу Шъаукъо Аскэр. Уреджэнэу  я 11-рэ классым пае  учебник къыхэутыгъэу щыIагъэп, ау ащ  кIэлэегъаджэр къыгъэщтагъэп. ШIэныгъэлэжьхэу бзэм изэгъэшIэн Iоф дэзышIэхэрэм, ахэмэ яIофшIагъэхэм  Шъаукъо Аскэр нэIуасэ тафишIыщтыгъэ, ныдэлъфыбзэм  ыкIуачIэ зэрэиныр, зэрэбаир, бзэм ихабзэхэр икъу фэдизэу зэрэзэхэмыфыгъэр къыднигъэсыщтыгъэ,  ащ ишъэфхэм игъорыгъозэ тафищэщтыгъэ. Лекцием къеджэ зыхъукIэ шIэныгъэлэжь-кIэлэегъаджэр, классыр кIым-сымыгъ, зи хэтмыгъэзэу къыIорэр зэкIэ ттхыщтыгъэ. БзэшIэныгъэм фэгъэхьыгъэу шIэныгъэлэжьым  къытфиIуатэхэрэм хэшIыкIышхо зэрафыряIэр къыхэщыщтыгъэ.   Ыпсэ хилъхьэу,  зышъхьамысыжьэу нэбгырэ пэпчъ зэхишIэу, къедэIухэрэм ежь игупшысэ зэралъигъэIэсыным ишIыкIэхэр дэгъоу къызфигъэфедэхэзэ, шIэныгъэм фаблэу еджакIор къыгъэущыщтыгъэ.  Тэ, кIэлэеджакIохэм, зэхэтхыхэрэр тшIогъэшIэгъонэу, упчIабэхэр шъхьэм къыщыбырсырыгъэхэу, ахэмэ яджэуап дгъот тшIоигъоу тыгу етыгъэу шIэныгъэлэжьым тедэIущтыгъэ.

Адыгэ къэралыгъо университетым тызычIэхьэм апэрэ мафэхэм къащыублагъэу къыддэлэжьэнэу къытхэуцогъэ кIэлэегъаджэхэм зэу  ащыщыгъ адыгэ кафедрэм ипрофессорэу Шъаукъо Аскэр. Ащ лъэшэу тигъэгушIощтыгъэ, сыда пIомэ уезгъэджэгъэ кIэлэегъаджэм угукIэ нахь пэблагъэ охъу.   Мафэ къэс пIоми хъунэу шIэныгъэлэжьыр тапашъхьэ къиуцощтыгъэ, бзэшIэныгъэм икуупIэ тыхищэ шIоигъоу адыгабзэмкIэ лекцие гъэшIэгъонхэр ащ тфызэхищэщтыгъэх.  Адыгэ литературабзэм къыкIугъэ гъогур,  адыгабзэм илексикэ, ифразеологие, иморфологие фэгъэхьыгъэ упчIэхэр къыупкIэпкIыхэзэ ащ  къыIуатэщтыгъэх, бзэм ишъэфхэр къызэхэзыфэу щыIэ тхыгъэхэм, еплъыкIэ зэфэшъхьафэу адыгэ бзэшIэныгъэм щыуцугъэхэм нэIуасэ тафишIыщтыгъэ.  Непэ къызнэсыгъэм лекциеу къызэджагъэхэр шIукIэ тыгу къэкIыжьых, IофшIэнымкIэ къызфэтэгъэфедэх.

Лъэпкъым фэлэжьэщт ныбжьыкIэхэм япIун, ялэжьын, лъэгъо тэрэз теуцонхэм Шъаукъо Аскэр иIахьышIу хилъхьагъ. Ащ  егъэджэн Iофым дакIоу студент купэу Iоф зыщишIэрэм пэщэныгъэ дызэрихьэщтыгъэ, нэбгырэ пэпчъ зыгъэгумэкIырэ упчIэхэр зыхишIэщтыгъэ ыкIи  IэпыIэгъу афэхъуным фэхьазырыгъ.  Аскэр ныбжьыкIэхэр адыгабзэм изэгъэшIэн хэщэгъэнхэм, наукэр шIу ягъэлъэгъугъэным, яеджэн лъагъэкIотэным охътаби, кIочIаби атыригъэкIодагъ ыкIи шIэныгъэу арихьылIагъэр макIэп. Студент-дипломникхэм адыгэ бзэшIэныгъэмкIэ мэхьанэ гъэнэфагъэ зиIэ квалификационнэ IофшIэнхэр аригъэтхыгъэх, ыкIи щытхъу апылъэу Iоф зыдишIэгъэ студентхэм ар  къагъэшъыпкъэжьыгъ. Бзэм фэщагъэхэу,  хэшIыкI фызиIэхэм, аспирантурэм яеджэн щылъагъэкIотэным лъэшэу ынаIэ тетыгъ, гущыIэгъухэр адишIыщтыгъ, ащкIэ шIыкIэхэр, амалхэр  къафигъотыщтыгъ.

Сэри научнэ-ушэтынхэр адыгабзэм есшIылIэ сшIоигъоу сыгукIэ сыкъыфэущыгъ. Бзэм ишъэфхэр зэхэсфы сшIоигъоу, сиеджэн лъызгъэкIотэнэу  аспирантурэм сычIэхьэ ыкIи зэлъашIэрэ шIэныгъэлэжьэу, профессорэу КIэрэщэ Зэйнаб научнэ Iэшъхьатет сфэхъу.   Гукъао, синасып къыхьыгъэп шIэныгъэлэжьым Iоф дэсшIэнэу…

ЦIыфым гъэшIэ  гъогоу къыкIурэр гъэшIэгъоны. Гукъаомрэ гушIуагъомрэ зэусэжьхэзэ щыIэныгъэр шъагъэ, ушэтынхэр уапэкIэ къикIхэзэ уахътэм уепсыхьэ, игъорыгъозэ гъогу гъэнэфагъэ утехьэ, Iоф гъэнэфагъэхэм язэшIохын  удэлажьэ.  ЕгъэжьапIэ зиIэм ухыжьыпIэ фэхъу. УхыжьыпIэу фэхъурэр гушIуагъомэ, тамэ къыбгокIэ. Ушэтынэу сапэ къикIыгъэм лъэмыдж фэхъугъ Шъаукъо Аскэр. ШIэныгъэлэжьым ихьатыркIэ синаучнэ-ушэтын лъызгъэкIотэн слъэкIыгъ. Iофэу къыздишIагъэм ишIуагъэкIэ егъэжьэгъэ Iофыр ухыгъэ хъугъэ. Сыфэраз, къысфишIагъэр сщыгъупшэщтэп,  шIэныгъэу, бзэ еплъыкIэу  къыбгъодэсхыгъэр сапэкIи къызфэзгъэфедэщт, пытагъэ хэлъэу къэсыухъумэщт.

ШIэныгъэлэжьым иш1уагъэк1э ныбжьык1абэ ш1эныгъэ дунаим   хэщагъэ хъугъэ ык1и алъэ щыуцугъ. Шъаукъо Аскэр  пэщэныгъэ адызэрихьэзэ, аспирантурэр бэмэ къаухыгъ.  Кандидат  диссертациехэр къагъэшъыпкъэжьыгъэх   Мурад ГощлъапIэ, Шъхьэлэхъо Римэ,  Тхьаркъохъо Марзят, Бгъошэ Зарэ, Шъхьэлэхъо Сусанэ.  Ахэмэ ащыщхэр  адыгэ кафедрэм щэлажьэ,  якIэлэегъаджэ иIоф лъагъэкIуатэ –  лъэпкъым фэлэжьэщт ныбжьыкIэхэм япIун дэлажьэх. Шъаукъо Аскэр доктор ыкIи кандидат диссертацие пчъагъэхэм япхырыгъэкIын оппонентэу ахэлэжьагъ. Научнэ IофшIэгъэ пчъагъэхэм, афэшъошэ уасэ афишIзэ, рецензиехэр, отзывхэр, ытхыгъэх. Бзэм фэгъэхьыгъэ научнэ IофшIагъэу къыдэкIыгъэхэм ащыщхэм редактор шъхьаIэу яIагъ.

Шъаукъо Аскэр шъыпкъаIоу, нэфаIоу щытыгъ, зыщищыкIагъэми сэмэркъэу дахи ышIын ылъэкIыщтыгъэ. ИIофшIэгъухэм непэ къызнэсыгъэм Аскэр тщыгъупшэрэп, игугъу дахэкIэ тэшIы, шIукIэ тыгу къэкIы, «Шъаукъо Аскэр зэриIощтыгъэу… Аскэр ыIуагъ, ышIагъ…»,  къытиIощтыгъэ гущыIэ пчъагъэ  тэгъэфедэ. Тыфэныкъоу бэрэ къыхэкIы Шъаукъо Аскэр игущыIэ дахэ, иеплъыкIэ зафэ, игулъытэ чан…

Адыгэ Республикэм, зэрэ Темыр Кавказэу бэдзэогъум и 7-м  2008-рэ илъэсым чIэнэгъэшхо ышIыгъ.  Шъаукъо Аскэр идунай  ыхъожьыгъ, творческэ гухэлъыбэ ащ зыдиIыгъыгъ, ау ахэр ежь зэрэрихъухьагъэм фэдэу ыгъэцэкIэнхэм игъо афифагъэп. ЫгукIэ зыгорэ зэхишIэрэм фэдэу, тхэным нахь зыритыгъэу, ышIэрэр шIомакIэу, зышъхьамысыжьэу ижьы къащэ зэпыуфэ лэжьагъэ.  «Джырэ адыгабз», «Адыгабзэм идиалектологие» зыфиIорэ тхылъхэм яIэпэрытххэр ыгъэхьазырыгъэх, ау хэутыгъэу къылъэгъужьыгъэп. ШIэныгъэлэжьым  пшъы имыIэу илъэс пчъагъэхэм апшъэрэ еджапIэм бзэ ушэтын ыкIи егъэджэн IофшIэнхэу щызэшIуихыгъэхэр зыщызэфихьысыжьрэ IофшIагъэу щыт мы тхылъхэр.  Шъаукъо Аскэр джыри ыушэтынэу,  ытхышъунэу щытыгъэмкIэ, къыгъэшIагъэр мэкIэ дэд.  Мыщ фэдэ шIэныгъэлэжьхэр илъэс къэс къэхъухэрэп – лIэшIэгъум къытыгъэу щытыгъ ар.

ШIэныгъэлэжьыр непэ къытхэмытыжь нахь мышIэми, икъэлэмыпэ къычIэкIыгъэ «Джырэ адыгабз» зыфиIорэ научнэ IофшIагъэр  къыдэкIыгъ. Мы тхылъыр  хэткIи IэпыIэгъу хъун ылъэкIыщт, сыда пIомэ уахътэм диштэу джырэ адыгабзэм иупчIэхэр мыщ  Шъаукъо Аскэр щызэхефых, зэфэхьысыжь щешIых. 

 «Адыгэ диалектологиер» зыфиIорэ  егъэджэн 1эпы1эгъур шIэныгъэлэжьыр илъэс 80 зыщыхъущтым ехъулIэу къыдэкIыгъ.   Лэжьыгъэу къытфыщинагъэр цIыф жъугъэхэм зэранэсыщтым тыфэлэжьэщт.  

ЦIыфым ишIушIагъэр – дунаим щилэжьыгъэр, лIэужхэм къафигъэнэгъэ кIэныр ары. Шъаукъо Аскэр адыгэ лъэпкъым  щыгъупшэщтэп, сыда пIомэ ренэу агъэфедэщт, мыкIодыжьын IофшIагъэхэм ищыIэныгъэ афигъэIорышIагъ, 1арылъхьэ афиш1ыгъ. Ш1эныгъэм ихьасэ щылэжьэщт ныбжьыкIэхэм мызэу-мытIоу Шъакъо Аскэр инаучнэ IофшIагъэхэм зыфагъэзэщт, ушэтынэу ашIхэрэмкIэ IэпыIэгъу афэхъущт.  Джары зыкIаIуагъэр «УигущыIэ уиIофшIагъэхэмкIэ гъэдахэ», «Бэ зыIорэм  нахьи бэ зышI».

Лъэпкъым къыхэкIыгъэ зэчый (талант) ин зыхэлъ   шIэныгъэлэжьэу, кIэлэегъаджэу  Шъаукъо Аскэр Абубэчыр ыкъор джырэ адыгабзэм лъэпсэ пытэ щидзыгъ,  лъапсэу, пкъэоу бзэшIэныгъэм фэхъугъэхэм ясатыр ижъуагъо мык1уасэу, къыхэжъыукIэу ахэт. ШIэныгъэлэжьым наукэм ыкIи егъэджэным яхьылIагъэу осэнчъэ кIэнэу къытфигъэнагъэр адыгэ лъэпкъым игушъхьэлэжьыгъэ баиныгъэ изы IахьышIоу щыт ыкIи щытыщт. ЛъэпкъымкIи, иныбджэгъухэмкIи, иIофшIэгъухэмкIи, ригъэджагъэхэмкIи – хэткIи щысэтехыпIэу  Кавказ бзэшIэныгъэм,   адыгэ тарихъым ыцIэ къыхэнэщт, мыкIосэн жъуагъоу илъэпкъ къыфепсыщт, ш1эныгъэм идунай гъозэ нэфэу и1эщт.                           

   Шъхьалэхъо Сусан,

 филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидат, доцент