Тещэрып1эм къеш1эк1ыгъэ хабзэхэр
Рубрика
Хабзэр - бзыпхъэ
Къызк1элъык1орэр..….номерым ит
Тещэрып1эм къеш1эк1ыгъэ хабзэхэр
Нысэр тыщ унэм къызыращык1э шъузыщэхэм гъогупитIу яIагъ: е тещэрыпIэ нысэм фашIыщтыгъэ, е занкIэу зинысэхэм адэжь ращалIэщтыгъэ. ЛIакъом инахьыжъмэ ашIыгъэ унашъом тетэу шъузыщэхэр зекIощтыгъэх.
Пасэм тещэ гъэтIысын Iофыр игъэкIотыгъэу адыгэмэ ахэлъыгъ. Ар блэгъэ шIын Iофым, унэгъо гъэпытэным изыамалыгъ, нысэр зэрагъэшIорэ хабзэмэ ащыщыгъ. Шъаом янэш, яунэкъощ, иIахьыл благъ е иныбджэгъу унагъо гор нысэр тещэ зыфашIыщтыгъэр. Ащи нахьыжъхэм яунашъо хэлъыгъ. Тыркуем щыпсэурэ адыгэхэр тещэу агъэтIысрэм «нанжъыекIэ» еджэх. Нысэм къыгъэшIэщтым а унагъор япхъум фэдэу фыщэты. Ау а хабзэр зышIомыкъабылхэри щыIагъ: Тыркуем ис адыгэхэм къахэкIыщтыгъэ «тещэрыпIэм шIулъэгъунэ къыренэ» – аIоти, нысэр занкIэу шъаом иунэ зыщэхэрэри.
Тещэ зиIэ унагъом акъо къыщагъэм фэдэу нысэм шъуашэ фашIыщтыгъэ, икIухьэ-кIыхьэ рагъэгъотэу пчыхьэ джэгухэр фашIэу, нысэ плъакIохэр къыфакIохэу, агъашIоу, алъытэу къыпекIокIыщтыгъэх.
Благъэ зэфэхъугъэ лIэкъуитIумэ азфагу къиуцорэ хэбзэ-зекIуакIэмэ яегъэжьапIэу, язэпышIапIэу тещэрыпIэр хъущтыгъэ.
Хабзэм къызэрэдилъытэрэмкIэ, нысэр тещырэпIэм е унэм къызэрэнагъэсэу лIыкIохэр атIупщых. Зитещэмэ ащыщи ягъусэу, лIыкIохэр нысэр зипхъухэмэ адэжь агъакIох.
– ШъумыгумэкI, шъуипхъу тадэжь щыI, мыщ фэдэ лIакъом къыфащагъ, непэ тхьам тызэфихьыгъэу тызэблагъ. Зэблэгъэ зэфэмафэ тхьам тызэфешI! – араIо.
Пшъашъэм ышнахьыкIэ, е иунэкъощ благъэ, гъуситIу иIэу «лъыхъуакIо» къырагъажьэ. Нысэ зиIэхэми пшъашъэм ытыщ лIыкIохэр аIофытэх. Мы хабзэхэр непэ къызнэсыгъэми щыIэх. Пшъашъэр акIэкIэкIэу дэкIуагъэми, ашIэу ятэ иунэ икIыгъэми зэфэдэу а хабзэхэр агъэцакIэх:
- Зихьэ кIодрэми, сихьэ кIодыгъэ еIо, типхъу къэкIодыгъэти тыкъежьагъ, - еIо пшъашъэм къыкIэупчIэнэу къэкIогъэ купым анахьыжъым.
- Хьау, кIодыгъэп, тэ къытфащагъ. Тынэм фэд, тыпсэм фэд. Шъукъеблагъэх, тхьам блэгъэ зэфэмафэ тызэфешI, - аIо бысымхэм.
- Теблэгъэщтмэ тшIэщт, типхъу зэ тыдэжъугъэгущыI, - аIо къэкIуагъэхэми. Нысэр зэрысым рагъахьэх.
- Уфаеу укъэкIуагъа, хьауми уфэмыя, сыд мы Iофым хэхъухьэрэр – аIошъ пшъашъэм еупчIых.
- Сыфаеу сыкъэкIуагъ, - зиIокIэ,
- Зыгъэхъупхъ, аIорэр шIэ, ашIэрэм техь, узхэхьагъэхэм зягъэкIу, зягъэзэгъ, - аIозэ, еушъыих. Мыхэр къэIокIэ псыхьагъэхэу жабзэм хэгъэщагъэх. Гопагъэ зыхэлъ гущыIэхэм блэгъэныгъэ гъогупэр зэIуахы.
Нысэм кIэупчIэнхэу къэкIуагъэхэм япшъэрылъ загъэцэкIахэкIэ, Iанэ къафаштэу, хьакIэхэр рагъэблагъэхэу хабзэ. Тыщым къэбар арагъэхьыжьынэу нэчыхьэр затхыщт уахътэри мы чIыпIэм къыщараIо.
Джаущтэу блэгъитIум ялIыкIохэр хабзэкIэ зэпэгъокIых, нэIуасэ зэфэхъух, апэрэ хъохъухэр, апэрэ гущыIэ фабэхэр зэраIох.
Нэчыхьэр тещэрыпIэм щатхыщтыгъэ, уасэмкIи щызэзэгъыщтыгъэх.
ТещэрыпIэм нысэр къызэрэращыжьрэр анахь хэбзэ гъэкIэрэкIагъэмэ ащыщ.
Мафэу нысэр тещэрыпIэм зыращыжьыщтымкIэ макъэ агъэIущтыгъэ. А пIалъэр къызыскIэ, нысэр зыер шэсыти, чылэм хахьэщтыгъэ. Зылъэ лъэрыгъым изгъэуцонэу чылэм дэсыр къыугъоити, быракъыр ахэтэу, пшъэшъитIу ягъусэу тэчанкэм исхэу шыу 50-100-р дэкIыщтыгъэх.
Нысэ къэзыщагъэмэ ятамыгъэ тетэу, быракъыр шэкI фыжьым хэшIыкIыгъэу, ыпакIэхэр плъыжьэу щытыщтыгъэ. Ынэзхэри тамыгъэри дышъэкIэ радэщтыгъэ. БыракъыкIым тхыпхъэхэр тырадзэщтыгъэх.
Апэ ит шыум исэмэгу лъэрыгъ быракъыр егъэкIугъэу, копкъкIэ диIыгъэу, шыухэр плIырыплI-тфырытфхэу зэготхэу кIощтыгъэх. ТещэрыпIэм дахьэхэти щыджэгущтыгъэх. КъахьакIэщтыгъэх. Пщынаор тещэрыпIэм исыщтыгъэ.
Нысэр зитещэ лIакъоми шыухэр къылъэIуфэхэти, ахэри ягъусэхэу къэшэсыжьщтыгъэх. Нысэр тэчанкэм исэу пшъэшъитIур ыбгъуитIоу «Оридэдэшхор» къаIозэ, къыдэкIыжьыщтыгъэх.
А шыу купым тхьаматэ ахэтыщтыгъэ. Ащ иунашъокIэ купыр зекIощтыгъэ.
МыдыкIэ нысэр зинысэ унагъом чылэр къыщызэрэугъоищтыгъэ, къорэгъхэр аIыгъхэу, шыухэр къыдамыгъэхьанэу къэлапчъэм Iууцощтыгъэх.
Лъэсмэ коу нысэр зэрысыр арамгъэубытынэу ащ ыбгъуитIукIэ нахь IушыIомэ ащыщхэу шыу тIурытIу уцущтыгъэ.
Щагум джэгушхо дэтэу, къэлапчъэм сэхыр рагъачъэти мэшIошхо IуашIыхьэщтыгъэ. Ар къэзыкъутэн лIы дэгъурэ шы дэгъурэ къыхэкIмэ ыIоти, джэгуакIом бахъсымабжъэр ыIыгъэу ежэщтыгъэ.
Шыухэр къыдамыгъэхьанхэу лъэсмэ къорэгъхэр аIыгъхэу къэлапчъэм Iууцощтыгъэх.
Шъузыщэмэ анахьылIэу къахэкIрэм машIом шыр ригъалъэти, сэхыр ыкъутэти дахьэщтыгъэ.
– Хэта, хэта къэлапчъэр къэзыкъутагъэр? – аIоти кIэзэрэгъэупчIэщтыгъэх.
ДжэгуакIом бжъэр шыоу дэхьагъэм къыритыти, ехъохъущтыгъэ. Ащ батырыбжъэкIэ еджэщтыгъэх. Бжъэм ахъчэ жгъэйхэр хатакъощтыгъэх, зыришъухэкIэ ахэр джэгуакIом ритыжьыщтыгъэх. Гъогур Iухыгъэ зыхъукIэ нысэри зэкIэ шыухэри щагум дэхьан фиты хъущтыгъэх.
Нысэр нысэунэм ращэти джэгущтыгъэх. ЕтIанэ шъор аратыти шыухэр шъозехьэм дэкIыщтыгъэх. Лъэсми шъхьафэу шъозэбэн ашIыщтыгъэ.
Шыухэм анахь чъэрым шъор атырихыти пшъэшъэ гъэшIуагъэ чылэм дэсмэ, е икъэщэн, е иблэгъэ пшъашъэм ар фихьыщтыгъэ.
Зы шъор рамгъэкъоу шыухэми лъэсхэми зыщы-зыплI аратэу хъущтыгъэ. Джащ фэдэу гъэшIоныгъэшхо пылъэу нысэр тещэрыпIэм къыращыжьыщтыгъэ.
Джыри къык1элъык1ощт
Хьакъунэ Эльз,
филологие ш1эныгъэхэмк1э кандидат